ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและเรื่องเล่า

ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นและเรื่องเล่า

ประวัติอำเภอยะรัง

อำเภอยะรัง เคยเป็นแหล่งที่เจริญรุ่งเรืองมาแต่สมัยโบราณ โดยเป็นที่ตั้งเมืองตานีมาแล้ว ดังปรากฏในตำนานฉบับหนึ่งว่า “เสียม อัสสี” ได้มาตั้งเมืองตานีขึ้นที่ปราแว (หรือบ้านปราแว ตำบลยะรัง)ชื่อเมือง

 “ โกตามหาลิไฆ” ปัจจุบันยังมีซากกำแพงดิน บางตอนที่ยังสูงอยู่ บางตอนยังต่ำ มีคู่เมือง มีสระบ่อโบราณ มีซากสลักหักพังของโบราณสถานหลายแห่ง บางแห่งก็สันนิฐานว่าเป็นวัดพุทธ เป็นที่ตั้งตัวโบสถ์ บ้างเป็นฐานเจดีย์บ้าง เช่นที่ตำบลวัด ตำบลยะรัง ตำบลระแว้ง ซึ่งขณะนี้กรมศิลปากรได้มีโครงการขุดแต่งและบูรณะแล้ว บางแห่งกำลังดำเนินการอยู่ และที่กำแพงเมืองในตำบลยะรังชาวบ้านเรียกภาษาพื้นเมืองว่า “ปราแว” ก็เรียกทับศัพท์จากคำว่า “โกตามหาลิไฆ” นั่นเอง

จึงสันนิษฐานว่าเมืองนี้เคยเป็นวังเก่า และยังคงอยู่ตลอดมาจนถึงต้นสมัยกรุงศรีอยุธยา บ้านเมืองเกิดแห้งแล้ง ท่าเรือตื้นเขิน การคมนาคมซึ่งเคยสะดวกอยู่ทางเดียวคือทางน้ำ ก็กลับคมนาคมไม่สะดวก การขนส่งสินค่าเพื่อการค้าขายก็ลำบาก จึงพิจารณาย้ายตังเมืองใหม่ไปตั้งที่ บ้านกรือเซะ อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี

ต่อมาราวปี พ.ศ. ๒๔๔๓ รศ. ๑๑๙ ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้ใช้ พ.ร.บ. ลักษณะปกครองท้องที่ขึ้น ในครั้งนั้นโปรดให้เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) ดำรงตำแหน่งเป็นผู้ช่วยราชการเมืองสงขลา ได้ออกมาจัดแบ่งเขตหมู่บ้าน ตำบล อำเภอ และได้พิจารณาจัดตั้งอำเภอยะรัง และตั้งที่ว่าการอำเภอขึ้นที่บ้านยะรัง ตำบลยะรัง โดยการคมนาคม ติดต่อระหว่างอำเภอมีทางเดียวคือทางเรือ ซึ่งหากข้าราชการผู้ใหญ่ ซึ่งประจำอยู่บริเวณเจ็ดหัวเมือง จะเดินทางจากปัตตานีไปตรวจราชการที่จังหวัดยะลา ต้องใช้พาหนะเรือถ่อและเรือแจวตามลำแม่น้ำปัตตานี และเดินทางมาบ้านอาเนาะลูโบะ ตำบลยะรัง ซึ่งเป็นการปากคลองของพระยาเมืองปัตตานีที่ขุดมาใหม่ เป็นเส้นทางตรงน้ำลึกและไหลเชี่ยวมาก การถ่อและแจวเป็นไปด้วยความลำบาก เพื่อความรวดเร็วต้องเกณฑ์ราษฎรให้ลากจูงเรือ แต่บางครั้งเมื่อมาถึงบ้านอาเนาะลูโบะในยามค่ำคืน ไม่สะดวกต่อการแจ้งกรมการอำเภอเพื่อเกณฑ์ราษฎร เพราะบ้านอาเนาะลูโบะ อยู่ไกลจากที่ว่าการอำเภอ ประกอบด้วยคนเรือไม่รู้จักที่ว่าการอำเภอ บางครั้งต้องพักแรมอยู่ในคลอง ซึ่งขุดใหม่เป็นการเสียเวลา ในปี พ.ศ. ๒๔๔๖ ทางราชการจึงได้ย้ายที่ตั้งที่ว่าการอำเภอจากบ้านยะรัง ไปตั้งที่บ้านอาเนาะบูโกะ ตำบลยะรัง  ตรงปากคลองใหม่ เพื่อความสะดวกในการติดต่อราชการ ประกอบกับที่เดิมเป็นที่ลุ่มน้ำท่วมทุกปี จึงได้พิจารณาย้ายที่ตั้งที่ว่าการอำเภอมาสร้างใหม่ที่บ้านบินยาลิมอ ตำบลยะรัง เมื่อปี ๒๔๗๓ โดยเปิดเป็นที่ว่าการอำเภอเมื่อวันที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๓ ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๙  กรมการปกครองได้จัดสรรงบประมาณให้ก่อสร้างที่ว่าการอำเภอหลังใหม่ในบริเวณที่ว่าการอำเภอหลังเดิม ซึ่งได้ก่อสร้างเสร็จ และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี ได้ทรงทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ ๒๒ กันยายน ๒๕๓๙

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอยะรัง

เมืองโบราณ ยะรัง

            บ้านพงสตา

บ้านพงสตา หมู่ที่ 5 ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของอำเภอยะรัง ประชาชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมและรับจ้าง ที่มาของชื่อหมู่บ้าน จากคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในหมู่บ้าน บอกว่าแต่เดิมมีต้นไม้ชนิดหนึ่งชื่อ “ต้นมะปราง” หรือ ต้นปาฮงสตา ในภาษามลายู ขึ้นอยู่ในพื้นที่ชุมชนจำนวนมาก ชาวบ้านจึงตั้งชื่อหมู่บ้านว่า   “บ้านพงสตา”

ต้นมะปราง